SDGs กลุ่ม P2 : People คนและสังคม

สหประชาชาติได้แบ่งเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน หรือ Sustainable Development Goals (SDGs) ทั้ง 17 ข้อ เป็น 5 กลุ่ม หรือเรียกว่า 5P ได้แก่ 

P1 : Planet สิ่งแวดล้อม 

P2 : People คนและสังคม 

P3 : Prosperity ความมั่งคั่งและการเติบโตทางเศรษฐกิจ 

P4 : Peace สันติภาพและความสงบสุข 

P5 : Partnership หุ้นส่วนความร่วมมือ 

โดยแบ่งตามความเชื่อมโยงของเป้าหมาย

หลังจากที่เราได้ทำความเข้าใจภาพรวมเรื่องเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนไปแล้ว บทความนี้เราจะชวนทุกคนมาทำความเข้าใจเป้าหมายกลุ่ม P2 People ที่เป็น SDGs กลุ่มที่เกี่ยวข้องกับสังคมและคุณภาพชีวิตของผู้คน ทั้งในด้านคุณภาพชีวิตและสิทธิที่พึงได้รับ ประกอบด้วย SDGs 5 เป้าหมาย ขจัดความยากจน (SDG1) ยุติความหิวโหย (SDG2) สุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดี (SDG3) การศึกษาที่มีคุณภาพและเท่าเทียม (SDG4) และความเท่าเทียมทางเพศ (SDG5)

สถานการณ์ปัญหาในประเทศไทยในปัจจุบัน

เป้าหมายในกลุ่ม P2 มี SDGs ที่บรรลุเป้าหมายแล้วคือ ขจัดความยากจน (SDG1) และการศึกษาที่มีคุณภาพและเท่าเทียม (SDG4) โดยในด้านความยากจน ประเทศไทยถือว่าบรรลุเป้าหมายแล้วเนื่องจากประชากรคนไทยมีรายได้สูงว่าเส้นความยากจนสากล คือมีรายได้มากกว่า $1.90 (ประมาณ 60 บาท) ต่อวัน¹ ส่วนในด้านการศึกษาที่มีคุณภาพและเท่าเทียม อัตราการเข้าถึงการศึกษาและสำเร็จการศึกษา ตั้งแต่ระดับปฐมวัยจนถึงมัธยมศึกษาตอนต้น และอัตราการอ่านออกเขียนได้ของคนไทยมีอัตราสูงขึ้นจนถึงเกณฑ์ที่บรรลุเป้าหมาย² 

อย่างไรก็ตาม เป้าหมายกลุ่ม P2 ยังมีประเด็นที่ท้าทายและต้องพัฒนาต่ออยู่อีกมาก โดยเฉพาะความยากจนซึ่งเป็นปัญหาที่ส่งผลกระทบกับคุณภาพชีวิตโดยรวมและโอกาสในการศึกษาของเด็ก แม้การศึกษาขั้นพื้นฐานจะฟรี แต่เด็กที่มาจากครัวเรือนที่ยากจนมักไม่มีเงินเพียงพอที่จะจ่ายค่าใช้จ่ายด้านการศึกษาที่เกี่ยวข้อง เช่น ค่าเดินทาง เสื้อผ้า อุปกรณ์ต่างๆ  ยิ่งเมื่อเรียนในระดับสูงขึ้นก็มีค่าใช้จ่ายมากขึ้น เด็กกลุ่มนี้จึงต้องเลิกเรียนกลางคันและหลุดออกจากระบบการศึกษาไปในที่สุด³ นอกจากนี้ยังพบว่าทักษะการคิดวิเคราะห์ การใช้ภาษาอังกฤษ และการใช้ AI เป็นปัญหาที่ท้าทายด้านการศึกษาของไทยเช่นกัน⁴ 

นอกจากนี้จากรายงานสุขภาพคนไทย ปี 2566⁵  ระบุปัญหาสุขภาพที่สำคัญของคนไทย 10 ประเด็น ซึ่งประเด็นที่สำคัญ ได้แก่ 

1. การระบาดของยาเสพติดและบุหรี่ไฟฟ้าในชุมชน ซึ่งพบว่ามีวัยรุ่นและเยาวชนอายุ  15-24 ปีเป็นผู้เสพมากที่สุด
2.  การที่ประชาชนขาดความรู้ด้านสุขภาพ จึงไม่ได้ดูแลสุขภาพอย่างถูกต้องและส่งผลกระทบทางอ้อมคือ มีผู้ป่วยและเสียชีวิตด้วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรังสูง เช่น โรคมะเร็ง โรคหลอดเลือดสมอง โรคหัวใจขาดเลือด ซึ่งเป็นโรคที่เกิดจากพฤติกรรมทางสุขภาพ 
3. ความปลอดภัยของคนเดินเท้า ซึ่งประเทศไทยมีผู้เสียชีวิตจากอุบัติเหตุทางถนนที่สูงจนเป็น 1 ใน 5 สาเหตุสำคัญของการเสียชีวิตของคนไทย⁶ 
4. การเตรียมเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ โดยประเทศไทยเป็น “สังคมสูงอายุอย่างสมบูรณ์” เมื่อปี 2565 มีสัดส่วนผู้สูงอายุสูง ร้อยละ 20 ของประชากรทั้งหมด และจะเพิ่มเป็นร้อยละ 31.4 หรือประมาณ 20.5 ล้านคน ในปี 2583  

นอกจากนี้ ยังคงมีความท้าทายในการเข้าถึงบริการของผู้ป่วยโรคติดต่อ อย่าง เอดส์ มาลาเรีย วัณโรค โรคเขตร้อน ที่ประชากรกลุ่มเสี่ยงไม่ได้รับการรักษาตั้งแต่เนิ่นๆ เนื่องจากอยู่ในพื้นที่ห่างไกล เข้าถึงได้ยาก จึงต้องมีการค้นหาผู้ป่วยเชิงรุกมากขึ้น⁷ 

ในด้านความเท่าเทียมทางเพศ (SDG 5) แม้ว่าจะยังไม่บรรลุเป้าหมาย แต่จากรายงานความก้าวหน้าเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนของประเทศไทย พ.ศ. 2559-2562 โดยสำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ⁸ ความเท่าเทียมทางเพศในประเทศไทยดีขึ้น โดยผู้หญิงสามารถเข้าถึงเทคโนโลยีเพิ่มขึ้น มีการถือครองที่ดินมากขึ้น และมีบทบาททางการเมืองและธุรกิจมากขึ้น นอกจากนี้ SDG Index 2023⁹ ยังระบุว่าสัดส่วนของผู้หญิงที่เข้าถึงการศึกษาและผู้หญิงที่อยู่ในตลาดแรงงานเพิ่มขึ้นเมื่อเทียบสัดส่วนกับผู้ชาย อย่างไรก็ตาม ผู้หญิงยังพบกับความไม่เท่าเทียมและการเลือกปฏิบัติอยู่ 

ในด้านความหลากหลายทางเพศ เมื่อเดือนเมษายน พ.ศ.2567 พ.ร.บ.สมรสเท่าเทียมได้ผ่านการพิจารณาในชั้นสภาผู้แทนราษฎรและผ่านวาระที่หนึ่งในที่ประชุมวุฒิสภาไปแล้ว หากผ่านวาระที่สองและสามในที่ประชุมวุฒิสภาจะสามารถประกาศใช้เป็นกฎหมายได้อย่างสมบูรณ์ อย่างไรก็ตาม ยังมีประเด็นที่ต้องติดตามต่อว่าเมื่อผ่านวาระในที่ประชุมวุฒิสภาทั้งหมดแล้ว พ.ร.บ.สมรสเท่าเทียม จะรวมถึงการให้สิทธิในการเป็นผู้ปกครองของบุตรบุญธรรมร่วมกันด้วยหรือไม่ 

ผลกระทบ 

ภาพจาก : Satjawat Boontanataweepol

ความยากจนส่งผลต่อคุณภาพชีวิตโดยรวม โดยเฉพาะภาวะทุพโภชนาการ เพราะครอบครัวไม่มีรายได้พอที่จะเข้าถึงอาหารที่มีโภชนาการครบถ้วน  และเมื่อเด็กที่มาจากครัวเรือนยากจนต้องเลิกเรียนกลางคันและหลุดออกจากระบบการศึกษา ในระยะยาวเด็กกลุ่มนี้อาจเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่อาจไม่มีทักษะและความสามารถเพียงพอตามที่ตลาดแรงงานต้องการ ทำให้จำเป็นต้องทำงานที่รายได้น้อยและยังไม่หลุดพ้นจากความยากจนต่อไป¹⁰ 

ในด้านปัญหาสุขภาพและคุณภาพชีวิต การระบาดของยาเสพติดและบุหรี่ไฟฟ้าในชุมชน นอกจากส่งผลกระทบต่อสุขภาพกายและสุขภาพจิต และปัญหาการก่ออาชญากรรมของผู้เสพยาแล้ว รัฐยังต้องเสียค่าใช้จ่ายในการรักษาผู้ป่วยตาม พ.ร.บ. ฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดยาเสพติด¹¹ 

การเจ็บป่วยจากโรคทั้งโรคติดต่อและโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง และการบาดเจ็บจากอุบัติเหตุทางถนน ทำให้ทำงานได้ไม่เต็มที่ อาจต้องขาดงานและขาดรายได้ หากคนที่ทำงานเป็นเสาหลักของบ้านย่อมกระทบกับรายได้รวมและค่าใช้จ่ายของบ้านนั้นๆ ไปด้วย ยิ่งหากต้องรักษาต่อเนื่องยิ่งต้องมีค่าใช้จ่ายเพิ่มขึ้น ทั้งค่ารักษาพยาบาล ค่าเดินทาง ค่ายา อุปกรณ์การแพทย์ต่างๆ นอกจากนี้ปัญหาอุบัติเหตุทางท้องถนนยังก่อให้เกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจและสังคม คิดเป็นมูลค่าหลักหลายล้านล้านบาททีเดียว¹² 

ส่วนความไม่เท่าเทียมทางเพศ ทำให้ผู้หญิงยังพบกับการเลือกปฏิบัติ เช่น ยังมีผู้หญิงจำนวนน้อยที่มีตำแหน่งสูงในหน่วยงานภาครัฐและเอกชนเมื่อเทียบกับผู้ชาย การถูกเลิกจ้างเนื่องจากตั้งครรภ์ ไปจนถึงความรุนแรงทั้งต่อผู้หญิงและเด็ก และความรุนแรงในครอบครัว ในขณะที่ LGBTQINA+ ก็พบกับการเลือกปฏิบัติเช่นกัน เช่น ประกาศรับสมัครงานบางแห่งระบุว่าไม่รับผู้ที่มีความหลากหลายทางเพศ หรือในการรับปริญญา ที่ยังต้องแต่งกายตามเพศหญิง-ชาย แม้ว่ามหาวิทยาลัยหลายแห่งจะเปลี่ยนกฎเกณฑ์เรื่องการแต่งกายแล้วก็ตาม¹³ 

ความท้าทายและช่องว่างในการบรรลุเป้าหมาย¹⁴ 

1. การแก้ปัญหาคุณภาพชีวิตจำเป็นต้องมองปัญหาอย่างเป็นองค์รวมเพื่อแก้ปัญหาที่เกี่ยวข้องกันอย่างเป็นระบบ แต่แนวทางแก้ปัญหาในปัจจุบันยังคงเป็นการแก้ปัญหาเฉพาะเรื่อง มากกว่าการแก้ปัญหาเชิงโครงสร้างที่สำคัญต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต เช่น การจัดการศึกษาอย่างมีคุณภาพและทุกคนเข้าถึงได้ การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและเศรษฐกิจอย่างทั่วถึง 
2. กลุ่มคนยากจนและเปราะบางส่วนใหญ่อยู่ในภาคเกษตรและเป็นแรงงานนอกระบบ ที่อาจไม่ได้อยู่ในระบบประกันสังคมซึ่งเป็นสิทธิพื้นฐาน และมีทักษะการใช้เทคโนโลยีจำกัด ทำให้ขาดโอกาสในการเข้าถึงระบบความช่วยเหลือที่ช่วยพัฒนาคุณภาพชีวิตโดยรวม ดังนั้นการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน สิ่งอำนวยความสะดวกที่สำคัญในชีวิตประจำวันให้ครอบคลุมและทุกคนสามารถเข้าถึงได้ รวมทั้งการสร้างช่องทางในการรับข้อมูลข่าวสาร สื่อสารสิทธิที่ควรจะได้รับแก่กลุ่มคนเปราะบาง (นอกเหนือจากการสื่อสารทางเทคโนโลยี) จะทำให้คนทุกกลุ่มมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น
3. การสนับสนุนและช่วยเหลือที่เกี่ยวข้องคุณภาพชีวิตยังไม่มีการเชื่อมโยงระบบฐานข้อมูลอย่างเป็นระบบระหว่างหน่วยงานต่างๆ เพื่อระบุปัญหาและช่วยเหลือกลุ่มเป้าหมายอย่างตรงจุด ควรมีการประสานงานระหว่างองค์กรทั้งภาครัฐ เอกชน หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้มีการแลกเปลี่ยนข้อมูล และเชื่อมโยงฐานข้อมูลเพื่อแก้ปัญหาอย่างเป็นระบบ  
4. ปัญหายาเสพติดและบุหรี่ไฟฟ้า เกี่ยวพันกับปัญหาครอบครัวและสังคม คือ อยู่ในชุมชนแออัด ยากจนครอบครัวไม่มีความสุข พ่อแม่แตกแยกกัน หรือพ่อแม่ติดสุรา ยาเสพติดอยู่แล้ว เป็นสิ่งที่ส่งเสริมให้ใช้ยาเสพติดและบุหรี่ไฟฟ้าได้ง่าย การแก้ปัญหาจึงต้องให้ความสำคัญกับปัญหาครอบครัวและสังคมด้วย¹⁵
5. แม้จะมีการส่งเสริมความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพ การป้องกันโรคแก่ประชาชน ทั้งในด้านโภชนาการ โรคไม่ติดต่อ โรคติดต่อ มาโดยตลอด แต่ผู้ป่วยยังมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นตลอด ที่น่าสนใจคือภาวะทุพโภชนาการไม่ได้พบเฉพาะในกลุ่มประชาชนที่มีรายได้น้อย แต่พบในประชาชนกลุ่มที่มีรายได้ปานกลางถึงสูงเช่นกัน คือภาวะโภชนาการเกิน
6. ด้านอุบัติเหตุทางถนน มีความท้าทายหลายระดับ ทั้งระดับทัศนคติของคนขับรถที่รถต้องได้สิทธิไปก่อน ระดับกายภาพที่ทางเท้า ทางเดินข้ามมีสภาพไม่ปลอดภัย ทำให้เกิดอุบัติเหตุได้ง่าย รวมทั้งระดับการบังคับใช้กฎหมายที่ต้องจริงจัง ผู้ทำผิดได้รับโทษจริง ไม่ใช่แค่รับข้อหาขับรถโดยประมาทหรือรอลงอาญา¹⁶
7. ด้านความเท่าเทียมทางเพศ ยังพบกับความท้าทายจากความคิดและทัศนคติต่อคนในสังคมต่อผู้หญิงและ LGBTQINA+ ที่ยังยึดติดกับกรอบเพศชาย-หญิง และบทบาทหน้าที่ของผู้หญิง (เป็นแม่บ้าน) จึงยังเกิดการเลือกปฏิบัติและมีความรุนแรงจากการไม่เคารพสิทธิของผู้อื่น 

ใครทำอะไรเกี่ยวกับเรื่องนี้อยู่บ้าง 

1. กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.) (SDG 1, 2, 3, 4) กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา เป็นองค์กรที่ทำงานด้านความเสมอภาคทางการศึกษาด้วยให้ทุนการศึกษากับผู้ที่ยากจน ขาดแคลน ตั้งแต่นักเรียนจนถึงวัยแรงงาน โดยรูปแบบการให้ทุนมีการออกแบบจากองค์ความรู้ งานวิจัย และการบริหารจัดการอย่างเป็นระบบ และมีการติดตามผล เช่น โครงการทุนเสมอภาค เป็นการคัดกรองนักเรียนยากจนร่วมกับโรงเรียน จากข้อมูลรายได้และสถานะของครัวเรือน 8 ด้าน และสนับสนุนเงินทุนที่ลดอุปสรรคที่ทำให้ไม่สามารถไปเรียนได้ เช่น ค่าเดินทาง ค่าใช้จ่ายในการมาเรียน และค่าอาหาร มีการวัดผลว่าเงินทุนที่ให้ไปนั้นเกิดประโยชน์จริง จากอัตราการมาเรียนสูงกว่าร้อยละ 85 และประเมินด้านโภชนาการ คือ นักเรียนมีน้ำหนักและส่วนสูงตามเกณฑ์ นอกจากนี้ยังมีทุนนวัตกรรมสายอาชีพชั้นสูง ที่ให้เยาวชนสามารถเรียนต่อในสายอาชีพที่เป็นที่ต้องการในตลาดแรงงานได้ 
2. Saturday School (SDG 4) Saturday School เริ่มจากการทำโปรเจกต์กับอาสาสมัคร เข้าไปสอน “วิชานอกห้องเรียน” ให้นักเรียนโรงเรียนสังกัดกรุงเทพฯ ในวันเสาร์ โดยเป็นวิชาที่นักเรียนสนใจ เช่น ร้องเพลง ภาษาอังกฤษ เทควันโด วาดภาพการ์ตูน ฯลฯ ในระยะเวลา 9 ปีที่ทำโครงการ มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการกับ Saturday School มากขึ้นเรื่อยๆ และในปัจจุบัน Saturday School ได้ทำงานร่วมกับกทม. ในการขับเคลื่อนนโยบายเรียนดี โดยได้รับการสนับสนุนจากกสศ.​ ทำโครงการ Saturday School Bangkok กับโรงเรียนในสังกัดกทม. เปิดสอนทั้งวิชาในหลักสูตรและนอกหลักสูตรในวันธรรมดาหลังเลิกเรียนและวันเสาร์ นอกจากนี้ยังขยายโครงการสู่โรงเรียนในต่างจังหวัดอีก 6 จังหวัด 

ภาพจาก : Saturday School 

3. กลุ่มลูกเหรียง (SDG 5) กลุ่มลูกเหรียงทำงานกับผู้หญิงในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ที่มักพบกับปัญหาจากความไม่เท่าเทียมทางเพศ เช่น ถูกลิดรอนสิทธิในการเข้าไปมีส่วนร่วมกับการเมืองท้องถิ่น หรือกลไกของรัฐ ที่ผู้ชายมีบทบาทในการทำงานมากกว่า พบกับปัญหาความรุนแรงในครอบครัว หรือเมื่อเป็นผู้นำ กลับไม่ได้รับการยอมรับ กลุ่มลูกเหรียงจึงทำงานทั้งการเยียวยาผู้หญิงที่ได้รับความรุนแรง ด้วยการส่งเสริมทั้งการศึกษาและพัฒนาอาชีพ เพื่อให้มีทางเลือกในชีวิตมากขึ้น รวมทั้งสนับสนุนให้ผู้หญิงเป็นแกนนำ และลงเลือกตั้งการเมืองท้องถิ่น จนกระทั่งเป็นที่ยอมรับในพื้นที่ในปัจจุบัน

ภาพจาก :  Scholars of Sustenance Thailand 

5. คลินิกสุขภาพเพศหลากหลาย ปัจจุบันโรงพยาบาลรัฐ โรงพยาบาลเอกชน มีคลินิกให้บริการด้านสุขภาพสำหรับ LGBTQIN+ โดยเฉพาะ คลินิกมีบริการตรวจสุขภาพทั่วไป และส่งเสริมสิทธิในการเข้ารับบริการทางสุขภาพเฉพาะทาง เช่น การใช้ฮอร์โมน การตรวจสุขภาพเฉพาะจุด การทำศัลยกรรม ให้เข้าถึงได้ง่ายขึ้น รวมทั้งให้คำปรึกษาด้านจิตใจ สำหรับวัยรุ่น มีการดูแลให้ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับเพศหลากหลาย และให้คำปรึกษาผู้ปกครองในการดูแลลูก นอกจากในโรงพยาบาล ยังมีคลินิกในสังกัดกทม. และต่างจังหวัดที่ให้บริการเหล่านี้เช่นกัน

อ้างอิง 

1.  SDG 101 | รู้หรือไม่? ปัจจุบันประเทศไทยบรรลุ SDG1 ความยากจนแล้ว

https://www.sdgmove.com/2021/04/26/sdg-101-sdg1/#:~:text=Tag%20%3A%20sdg101,%E0%B8%AA%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%90%20%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%93%2060%20%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%97

2. Sustainable Development Report 2023, Thailand https://dashboards.sdgindex.org/static/profiles/pdfs/SDR-2023-thailand.pdf   

3. กสศ. เผยเด็กอยู่ใต้เส้นความยากจน 2.8 ล้านคน เด็กเล็กทักษะลดลง ชี้รัฐยังลงทุนไม่พอ

https://theactive.net/news/learning-education-2023/

4. Thailand Chevening Alumni Association. Chevening Thailand Policy Forum 2023

5. รายงานสุขภาพคนไทย 2566

https://www.thaihealthreport.com/th/index.php

6. SDG Highlights Thailand  Unsustainable Development Review

https://www.sdgmove.com/wp-content/uploads/2023/11/1Nov2023-SDG-Highlights-2023.pdf

7. รายงานความก้าวหน้า เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนของประเทศไทย พ.ศ.2559-2563

https://sdgs.nesdc.go.th/wp-content/uploads/2021/11/Thailands-SDGs-report-2016-2020-book_for-web-1.pdf

8. เหลื่อมล้ำทางเพศฝังลึก เป็นหญิงแสนลำบาก เพศที่สามถูกเหยียด สังคมไทยยังเลือกปฏิบัติ

https://www.thairath.co.th/news/local/bangkok/1915547

9. อธิบาย พ.ร.บ.คู่ชีวิต vs สมรสเท่าเทียม ดราม่าสำคัญที่จะมีผลต่อชีวิตของกลุ่ม LGBT

https://workpointtoday.com/15explainer-lgbt/#google_vignette

10. กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.)

https://www.eef.or.th/

11. กลุ่มลูกเหรียง 

https://www.thaihealth.or.th/%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%96%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%A8/

12. Saturday School

https://www.saturday-school.org/?lang=th 

13. SOS Thailand

https://th.scholarsofsustenance.org/ 

14. คลินิกสุขภาพเพศหลากหลาย

https://www.bangkokbiznews.com/health/well-being/1057852

1. ^{https://www.sdgmove.com/2021/04/26/sdg-101-sdg1/#:~:text=Tag%20%3A%20sdg101,%E0%B8%AA%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%90%20%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%93%2060%20%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%97}   ↩︎
2. ^{https://dashboards.sdgindex.org/static/profiles/pdfs/SDR-2023-thailand.pdf}  ↩︎
3. ^{https://theactive.net/news/learning-education-2023/} ↩︎
4. ^{Thailand Chevening Alumni Association. Chevening Thailand Policy Forum 2023} ↩︎
5.  ^{https://www.thaihealthreport.com/th/index.php} ↩︎
6.   ^{https://www.sdgmove.com/wp-content/uploads/2023/11/1Nov2023-SDG-Highlights-2023.pdf}   ↩︎
7.  ^{https://sdgs.nesdc.go.th/wp-content/uploads/2021/11/Thailands-SDGs-report-2016-2020-book_for-web-1.pdf} ↩︎
8.  ^{https://sdgs.nesdc.go.th/wp-content/uploads/2021/11/Thailands-SDGs-report-2016-2020-book_for-web-1.pdf} ↩︎
9. ^{https://dashboards.sdgindex.org/static/profiles/pdfs/SDR-2023-thailand.pdf} ↩︎
10. ^{https://theactive.net/news/learning-education-2023/} ↩︎
11.  ^{https://www.thaihealthreport.com/th/index.php} ↩︎
12. ^{https://www.sdgmove.com/wp-content/uploads/2023/11/1Nov2023-SDG-Highlights-2023.pdf}  ↩︎
13.  ^{https://www.thairath.co.th/news/local/bangkok/1915547} ↩︎
14. ^{https://sdgs.nesdc.go.th/wp-content/uploads/2021/11/Thailands-SDGs-report-2016-2020-book_for-web-1.pdf} ↩︎
15.   ^{https://www.thaihealthreport.com/th/index.php} ↩︎
16.   ^{https://www.thaihealthreport.com/th/index.php} ↩︎